1 lipca Międzynarodowym Dniem Spółdzielczości

1 lipca Międzynarodowym Dniem Spółdzielczości

W 1923 roku Międzynarodowy Związek Spółdzielczy proklamował obchody Międzynarodowego Dnia Spółdzielczości w każdą pierwszą sobotę lipca. Obchody miały stać się okazją do zwiększenia na świecie świadomości na temat spółdzielni i promowania spółdzielczych ideałów międzynarodowej solidarności, efektywności ekonomicznej, równości i pokoju. Celem obchodów było także rozwijanie i wzmacnianie partnerskich stosunków pomiędzy światowym ruchem spółdzielczym a innymi stronami – rządami, samorządami i organizacjami międzynarodowymi.  W Polsce Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości obchodzony jest od 1925 roku. W 1995 roku Sejm RP proklamował  1 lipca Międzynarodowym Dniem Spółdzielczości.

Spółdzielczość w Europie

Spółdzielczość to inaczej forma ruchu społeczno-gospodarczego i metoda gospodarowania, która obejmuje instytucje spółdzielcze oraz ich oddziaływanie na społeczeństwo.

Najwcześniejszy zapis spółdzielni pochodzi z Fenwick w Szkocji, gdzie 14 marca 1761 roku lokalni tkacze utworzyli Towarzystwo Tkaczy Fenwicka. Opierało się ono na wspólnym ustalaniu zasad pracy, oraz cen zakupu i sprzedaży wyrobów, przy równym podziale zysków. Za ojczyznę ruchu spółdzielczego uchodzi jednak Anglia, bowiem pierwszą oficjalną spółdzielnię spożywczą założono w miejscowości Rochdale w 1844 roku. Spółdzielnie rozwijały się w tym czasie także w Europie Środkowej, głównie spółdzielnie kredytowe (m. in. Kasy Raiffeisena). Z czasem powstawało wiele spółdzielni różnych typów: spożywczych, rolniczych, oszczędnościowo-kredytowych, mieszkaniowych, pracy itp. Animatorami wczesnych form spółdzielczości byli zazwyczaj socjaliści, którzy gospodarkę spółdzielczą uważali za alternatywę dla kapitalizmu.

W 1895 roku na kongresie w Londynie z inicjatywy angielskich i francuskich spółdzielców założony został Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (International Co-operative Alliance), obecnie największa i jedna z najstarszych organizacji pozarządowych na świecie. Przez wiele lat siedzibą Związku był Londyn, od 1982 roku jest nią Genewa. To właśnie Związek w 1923 roku ustanowił International roku Day of Cooperatives, czyli Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości (MDS).

Spółdzielczość w Polsce

W naszym kraju prekursorem spółdzielczości był Stanisław Staszic, który w 1816 roku założył w swoich dobrach Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Obejmowało ono swym zasięgiem 9 wsi: Białoskóry, Brodzicę, Busieniec, Czerniczyn, Drohiczany, Dziekanów(stolica), Jarosławiec, Putnowice Górne i Szpikołosy, a także przedmieścia Hrubieszowa – Pobereżany. Na czele Towarzystwa Rolniczo Hrubieszowskiego stał dziedziczny prezes (pełniący jednocześnie funkcję wójta), ponadto w skład gremium decyzyjnego wchodził zastępca (burmistrz Hrubieszowa) oraz Rada Gospodarcza (licząca sześciu członków wybieranych przez delegatów z każdej wsi). Na mocy ustawy Towarzystwa, zamieszkali na jego terenie chłopi zwolnieni zostali z pańszczyzny i otrzymali prawo dziedzicznej własności osad i ziemi. Wszyscy członkowie wspólnoty byli zobowiązani do pomocy dotkniętym przez klęski żywiołowe współtowarzyszom. Pierwsza w Europie w pełni dojrzała organizacja przedspółdzielcza przestała istnieć dopiero w 1945 roku, a formalnie zlikwidował ją dekret Bolesława Bieruta w roku 1951.

Ruch spółdzielczy na większą skalę narodził się w okresie zaborów. Był wtedy formą zrzeszania się i edukacji chłopów przez ziemiaństwo. Umożliwiał konsolidację produkcji rolnej a co za tym idzie polepszenie lokalnego zaopatrzenia przez tworzenie prostego przetwórstwa rolnego i rzemiosła. Jednocześnie był zaczątkiem zrzeszeń producenckich . Powstawały pierwsze spółdzielnie pracy (1872), mleczarskie (1882 ), mieszkaniowe (1890). Wśród najbardziej znanych spółdzielni można wymienić wielkopolskie banki ludowe (1861 rok) i „Rolniki” (1900), spółdzielnie spożywców w Królestwie (1869), galicyjskie Kasy Stefczyka (1891).

Spółdzielczość rozwijała się pomyślnie również po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. 29 października 1920 roku wprowadzono ustawę o spółdzielniach, uważaną za jedną z najlepszych i najnowocześniejszych regulacji prawnych dla spółdzielczości. Najwyższym organem całej spółdzielczości stała się Państwowa Rada Spółdzielcza, instytucja o szczególnym spółdzielczo-rządowym charakterze. Szacuje się, że przed wybuchem II wojny światowej co piąty obywatel RP był członkiem jakiejś spółdzielni, a w Polsce działało ich około 16 tysięcy. Polacy byli również aktywni w Międzynarodowym Związku Spółdzielczym, uczestnicząc choćby w opracowaniu Zasad Spółdzielczych przyjętych przez paryski Kongres Związku w 1937 roku. Niestety, po wojnie przyszedł zły czas dla polskiego kooperatyzmu, choć miał on duży potencjał. Spółdzielnie całkowicie podporządkowano polityce państwa, więc zatraciły swój samorządny i społeczny charakter. Wiele osób utraciło jakikolwiek wpływ na działalność w swoich spółdzielniach, a w efekcie przestali utożsamiać się z nimi. Dopiero po zmianach ustrojowych w 1898 roku zaczęto na nowo kreować pozytywny wizerunek spółdzielczości.

Hymn Spółdzielców „Oto staje nas wolna gromada” powstał w 1925 roku. Autorem słów jest Kazimierz Andrzej Czyżowski, natomiast muzykę skomponował Lucjan Rogowski.